نگاهی به وضعیت دین و جمعیت ایران در نیم قرن اخیر

بین دین و اعتقادات مذهبی و زندگی اجتماعی انسان رابطه ی مستقیمی وجود دارد. اهمیت دین در حدی است که مضامین و مفاهیم آن در سبک زندگی انسان اثرگذار است. دین بر شاخص های مختلف اجتماعی از جمله رشد جمعیت تأثیر می گذارد. سرزمین  پهناور ایران با تاریخچه ای بسیار کهن در ادوار مختلف تاریخی دین های مختلفی را تجربه نموده است. به بیانی دیگر، تاریخ ایران آکنده از اختلاط و اتفاق میان عقاید و آرا و دین و دولت است. به عبارتی سرزمین ایران در طول تاریخ دارای جمعیت ها، نژادها و حکومت های متعددی بوده است که برخی از آن ها مهاجرین یا مهاجمینی از سرزمین های دیگر بوده اند. مردم ایران قبل از اسلام، ادیانی مانند زرتشت، مانوی و ... نیز داشته اند و بعد از آمدن اسلام هم مسلمان بوده اند. آخرین دینی که به ایران وارد شده، دین اسلام بوده است. به این ترتیب پس از تشکیل دولت صفویان همواره »تشیع« آیین رسمی ایران بوده است. بر اساس اصل دوازدهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، »دین رسمی ایران اسلام و مذهب اثنی اعشری است. این اصل الی الابد غیر قابل تغییر است و مذاهب دیگر اسلامی اعم از حنفی، شافعی، مالکی، حنبلی و زیدی دارای احترام کامل می باشند و پیروان این مذاهب در انجام مراسم مذهبی، طبق فقه خودشان آزادند و در تعلیم و تربیت دینی و احوال شخصیه (ازدواج، طلاق، ارث و وصیت) و دعاوی مربوط به آن در دادگاه ها رسمیت دارند و در هر منطقه ای که پیروان هریک از این مذاهب اکثریت داشته باشند، مقررات محلی در حدود اختیارات شوراها بر طبق آن مذهب خواهد بود، با حفظ حقوق پیروان سایر مذاهب«. بر اساس اصل سیزدهم همین قانون »ایرانیان زرتشتی، کلیمی و مسیحی تنها اقلیت های دینی شناخته می شوند که در حدود قانون در انجام مراسم دینی خود آزادند و در احوال شخصیه و تعلیمات دینی بر طبق آیین خود عمل می کنند«. بنا بر این در ایران غیر از اسلام، سه دین دیگر وجود دارد که جزو اقلیت های دینی بوده و به رسمیّت شناخته شده اند. این ادیان عبارت اند از: زرتشتیان، کلیمیان، مسیحیان. یکی از منابع مهم تولید داده در مورد دین در ایران نتایج سرشماری های عمومی نفوس و مسکن می باشد. بدیهی است از طریق این اطلاع می توان توزیع جمعیت را بر حسب دین به دست آورد. از دیگر کاربردهای اطلاعات دین بررسی موضوعات اجتماعی و جمعیتی بر حسب ادیان است. علاوه بر این آگاهی از تعداد جمعیت ادیان، ابزار نیرومندی برای برنامه ریزی در مسائل سیاسی است. به عنوان مثال به منظور تعیین تعداد نمایندگان اقلیت ها در مجلس شورای اسلامی با استفاده از نتایج سرشماری ها در مورد تعداد جمعیت به تفکیک ادیان قابل حصول است. لذا نویسنده در این مختصر سعی می نماید تا با استفاده از نتایج سرشماری های عمومی نفوس و مسکن، روند تغییرات جمعیتی ایران از حیث دین را طی نیم قرن اخیر به تصویر بکشد.